Prawo odstąpienia w kontraktach budowlanych – jak nie wpaść w pułapkę art. 395 k.c.?

Przepisy kodeksu cywilnego określają sytuacje, w których zarówno zamawiający, jak i wykonawca mogą odstąpić od umowy o roboty budowlane. Art. 635 k.c. pozwala zamawiającemu odstąpić od umowy bez wyznaczenia dodatkowego terminu wykonawcy, jeżeli wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym. Co jednak, jeżeli zgodnie z prawem i w ramach swobody umów strony zastrzegły w umowie prawo oraz termin do odstąpienia od umowy? Jaka jest relacja między uregulowaniem z art. 635 k.c. a art. 395 k.c.?

Wprowadzenie umownego prawa odstąpienia może być dopuszczalne o ile jego treść nie koliduje z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa. Zgodnie z doktryną oraz orzecznictwem, norma art. 635 k.c. nie stanowi ius cogens, tak więc strony mogą umownie wyłączyć jej stosowanie, muszą to jednak wyraźnie zaznaczyć w umowie. Należy pamiętać, że porządek ustawowy odstąpienia od umowy podporządkowany jest woli stron wyrażonej w umowie. Jeżeli strony określiły warunki odstąpienia w umowie, w tym odnoszące się do mechanizmu przewidzianego przez art. 635 k.c., wówczas nie mogą one skorzystać z norm ustawowych bez uwzględnienia regulacji umownych. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2016 r. o sygn. IV CSK 687/15, dopiero po wygaśnięciu postanowień umownych, przykładowo po wygaśnięciu terminu umownego do odstąpienia, strony mogą skorzystać z ustawowych mechanizmów odstąpienia od umowy, w tym także z art. 635 k.c.

Konstruując umowę, może pojawić się myśl, aby na podstawie art. 395 zapisać w treści umowy maksymalnie długi termin na odstąpienie. Należy jednak pamiętać, że wówczas niemożliwe jest skorzystanie z normy art. 635 k.c., ponieważ strony będą związane postanowieniami umownymi, które w takiej sytuacji będą miały pierwszeństwo stosowania.

Strony mogą ustalić własny, umowny sposób odstąpienia od umowy, odmienny od regulacji zawartej w art. 635 k.c. Zamawiający musi jednak pamiętać, że możliwość skorzystania z mechanizmu art. 635 k.c. jest dopuszczalna tylko w sytuacji, kiedy zamawiający całkowicie dochował swoich obowiązków i jeżeli opóźnienie z wykonawcy wynika wyłącznie z przyczyn leżących po stronie wykonawcy. Niezależnie od tego, należy pamiętać o odrębności porządku umownego oraz porządku ustawowego w kwestii odstąpienia od umowy i w razie wygaśnięcia terminów i postanowień umownych pamiętać o mechanizmach które przewiduje ustawa.