Projekt nowelizacji zarzutu potrącenia – quo vadis k.p.c.?

Na stronie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego dostępny jest projekt ustawy nowelizującej k.p.c., wersja z 15.04.2025 r. Odnosi się on m.in. do kwestii zarzutu potrącenia, który aktualnie budzi kontrowersje.

Wedle projektu:

• Nie byłoby ograniczeń czasowych dla postawienia zarzutu oraz co do wierzytelności, które mogą zostać przedstawione do potrącenia (uchylony zostałby art. 203¹ § 1 i 2 k.p.c.) – pojawiłaby się odpłatność zarzutu potrącenia ( połowa opłaty sądowej, ustalanej wedle wysokości wierzytelności przedstawianej do potrącenia);
• Pojawiłby się wyrok z zastrzeżeniem rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia – art. 318¹ (§ 1 – § 5) k.p.c., którego umiejscowienie sygnalizowałoby nawiązanie do wyroku wstępnego (art. 318 aktualnego k.p.c.);
• Rozpoznanie zarzutu potrącenia miałoby walor powagi rzeczy osądzonej co do wierzytelności stanowiącej podstawę zarzutu potrącenia pozwanego (do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda) – nowy art. 366 § 2 k.p.c.

Jeżeli pozwany podniósłby zarzut potrącenia budzący wątpliwości, a którego pominięcie pozwoliłoby rozstrzygnąć żądanie pozwu, to sąd mógłby wydać wyrok z zastrzeżeniem rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia.

W przypadku późniejszego rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia i jego uwzględnienia, sąd uchylałby wyrok z zastrzeżeniem i oddalałby powództwo w całości lub w części, a w przypadku jego nieuwzględnienia, sąd uchylałby zastrzeżenie rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia i utrzymywałby pierwotny wyrok z zastrzeżeniem w mocy.

W przypadku uwzględnienia zarzutu potrącenia zaktualizowałaby się kwestia ewentualnych rozliczeń dokonanych na podstawie wyroku z zastrzeżeniem, a niezależnie od tego, możliwe byłoby dochodzenie roszczeń przez pozwanego tytułem szkody wyrządzonej na skutek wykonania wyroku z zastrzeżeniem.

Projektowana regulacja wydaje się być dobrym kierunkiem.

• Sąd może od razu rozstrzygnąć wyrokiem zarzut potrącenia;
• Sąd może też rozstrzygnąć powództwo, zastrzegając rozstrzygnięcie zarzutu potrącenia na późniejszym etapie; w takim wypadku powód może egzekwować roszczenie (chyba, że zostanie wstrzymana wykonalność na czas postępowania kasacyjnego) – ale jednocześnie musi liczyć się z ryzykiem zmiany tego wyroku na skutek późniejszego rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia, i ewentualnych roszczeń pozwanego.

Podsumowując

Rozstrzygnięcie sprawy objętej pozwem mogłoby nastąpić stosunkowo szybko w przypadku zarzutu potrącenia, niemniej niekoniecznie musiałoby to przełożyć się na ostateczne rozliczenie wzajemnych wierzytelności między stronami procesu.