Right of First Refusal, czyli prawo pierwszeństwa nabycia udziałów

Prawo pierwszeństwa nabycia udziałów (Right of First Refusal) jest mechanizmem często stosowanym w umowach inwestycyjnych, który reguluje prawa i obowiązki wspólników w spółkach kapitałowych w zakresie swobody rozporządzania udziałami. Prawo pierwszeństwa zastrzeżone w umowie inwestycyjnej oraz w umowie spółki, może mieć kluczową rolę w zabezpieczeniu interesów dotychczasowych wspólników oraz stabilności struktury właścicielskiej spółki.

Podstawa prawna

Zgodnie z kodeksem spółek handlowych (KSH), w szczególności przepisem art. 182 § 1 KSH wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą w umowie spółki ograniczyć zbycie udziałów, np. poprzez ustanowienie prawa pierwszeństwa nabycia udziałów przez pozostałych wspólników. Podobne ograniczenie można wprowadzić w statutach spółek akcyjnych na podstawie przepisu art. 337 § 2 KSH.

Mechanizm działania prawa pierwszeństwa

Prawo pierwszeństwa jest zazwyczaj określone zarówno w umowie spółki (odpowiednio w statucie w przypadku spółki akcyjnej) oraz w umowie inwestycyjnej. Zastrzeżenie prawa pierwszeństwa także w umowie spółki jest szczególnie istotne z uwagi na przepisy art. 182 § 1 KSH oraz 337 § 2 KSH, które stanowią, że to umowa spółki może wprowadzać ograniczenia w zbywalności udziałów. Klauzula prawa pierwszeństwa powinna określać warunki, na jakich wspólnik może skorzystać z prawa pierwszeństwa. Warunki te obejmują procedurę powiadamiania, termin na podjęcie decyzji oraz zakres oświadczenia wspólnika, który zamierza zbyć swoje udziały, w którym zamieszcza informacje dotyczące istotnych elementów planowanej transakcji.

Pozostali wspólnicy mają określony czas (najczęściej od 15 do 30 dni) na podjęcie decyzji, czy chcą skorzystać z prawa pierwszeństwa. Jeśli wspólnicy zdecydują się na nabycie udziałów, transakcja jest realizowana zgodnie z ustalonymi warunkami. Jeśli nie, wspólnik sprzedający może zaoferować udziały osobie trzeciej, a prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników wygasa.

Korzyści z uwzględnienia w umowie prawa pierwszeństwa

Prawo pierwszeństwa chroni wspólników przed nagłym wprowadzeniem nowych osób do spółki, które mogłyby wpływać na jej działalność operacyjną i strategiczną. Zapewnia stabilność w strukturze własnościowej spółki, co jest kluczowe dla długoterminowego planowania i realizacji strategii biznesowej. Daje wspólnikom możliwość zwiększenia swoich udziałów w spółce, co może być korzystne dla konsolidacji kontroli nad spółką.

Zabezpieczenie skuteczności wykonania klauzuli pierwszeństwa

Klauzula powinna regulować w sposób kompleksowy proces wykonania wynikającego z niej uprawnienia, jak również skutków jego naruszenia. Instrumentem realizującym te cele oczywiście może być zastrzeżenie kary umownej, ale także żądanie umorzenia przymusowego lub automatycznego udziałów zbytych z naruszeniem klauzuli pierwszeństwa.

Prawo pierwszeństwa vs. prawo pierwokupu

Prawo pierwszeństwa często mylone jest z instytucją prawa pierwokupu. Cel i skutek tych uprawnień jest taki sam, tj. zapewnienie wspólnikowi uprawnionemu możliwości nabycia zbywanych udziałów, o ile wyraża taką wolę. Różnica jednak leży w sposobie wykonania tego prawa. Prawo pierwokupu jest ograniczone wyłącznie do nabycia udziałów poprzez zawarcie umowy sprzedaży. Skorzystanie z prawa pierwokupu automatycznie powoduje nabycie udziałów, których pierwokup dotyczy. Prawo pierwszeństwa realizowane jest natomiast na wcześniejszym etapie procesu zbycia i może dotyczyć każdej czynności skutkującej zbyciem udziałów.

Podsumowanie

Prawo pierwszeństwa nabycia udziałów jest istotnym mechanizmem w umowach inwestycyjnych, który ma zabezpieczyć interesy wspólników poprzez utrzymanie kontroli nad strukturą własnościową spółki. Odpowiednio skonstruowane w umowie prawo pierwszeństwa przynosi korzyści zarówno wspólnikom, jak i samej spółce.

Zdajemy sobie sprawę, że sporządzenie umowy inwestycyjnej to wymagający proces, dlatego w razie potrzeby wsparcia prawnego w tym zakresie, zapraszamy do kontaktu z zespołem Hoogells.