Jak uprościć rozliczenia na linii Generalny Wykonawca – Podwykonawca? Potrącenie wierzytelności.

W sytuacji, gdy Generalny Wykonawca (GW) i Podwykonawca (PDW) są równocześnie wzajemnymi dłużnikami i wierzycielami naturalne jest, że rozliczenia mogą nastąpić przez potrącenie wierzytelności (kompensatę należności). Dokonanie potrącenia jest traktowane jako równoważne w skutkach z dokonaniem zapłaty.

We wpisie przyjrzymy się podstawowym z perspektywy Generalnego Wykonawcy zagadnieniom związanym z potrąceniem:

• zalety tej metody rozliczeń;
• problem wymagalności roszczeń;
• analiza faktycznych i prawnych podstaw kompensaty;
• ryzyka i wyzwania wynikające z potrącenia.

Korzyści płynące z potrącenia

Bez wątpienia mechanizm kompensaty pozwala uprościć proces płatności. Modelowo zamiast dwóch przelewów – po potrąceniu – wystarczy dokonać jednej transakcji o mniejszej wartości.

Potrącenie wzajemnych wierzytelności następuje przez jednostronne oświadczenie złożone drugiej stronie (a niejednokrotnie nawet wbrew stanowisku drugiej strony), co ma istotne znaczenie w trakcie realizacji umowy o roboty budowlane.

W konsekwencji możliwość kompensaty – obok funkcji uproszczania rozliczeń – pozwala również zaspokoić wierzytelność GW, gdy PDW nie zamierza spłacać swoich długów. Przykładowo, gdy Generalnemu Wykonawcy przysługuje względem Podwykonawcy roszczenie z tytułu zwrotu kosztów podwykonawstwa zastępczego, GW może samodzielnie wyegzekwować należną kwotę poprzez potrącenie z płatnością faktury VAT na rzecz PDW.

Wreszcie ryzyko dokonania potrącenia mobilizuje PDW do prawidłowego wykonania umowy. Nielojalny PDW musi bowiem liczyć się z ryzykiem, że GW samodzielnie pomniejszy należne mu wynagrodzenie poprzez potrącenie kar umownych lub wartości odszkodowania bez potrzeby angażowania sądu czy komornika.

Wymogi potrącenia – wymagalność

W celu skutecznego dokonania kompensaty jest konieczne, by roszczenie GW zostało postawione w stan wymagalności.

Wynika stąd, że w przypadku rozpatrywanych roszczeń GW względem PDW z tytułu kar umownych, odszkodowania czy kosztów wykonawstwa zastępczego – przed dokonaniem potrącenia, GW winien skierować do PDW wezwanie do zapłaty, które będzie wyznaczać termin płatności.

Warto pamiętać o istotnym dla praktyki wyjątku, który upoważnia GW do dokonania natychmiastowego potrącenia. Jeśli PDW stał się niewypłacalny, GW może żądać spełnienia świadczenia bez względu na wyznaczony termin płatności (art. 458 k.c.). Oznacza to, że GW może wówczas niemal jednocześnie wezwać PDW do płatności oraz dokonać kompensaty. 

Należy podkreślić, że wbrew dosłownemu brzmieniu art. 498 § 1 k.c. wymóg wymagalności nie odnosi się do roszczenia PDW (wierzytelności pasywnej).

Oznacza to, że GW może dokonać potrącenia, gdy termin płatności na rzecz PDW jeszcze nie nastąpił. Należy raczej przyjąć, że GW jest uprawniony do dokonania kompensaty nawet przed doręczeniem przez PDW faktury, o ile GW może ustalić wysokość płatności (np. na podstawie częściowych protokołów odbioru robót).

Innymi słowy, dla skutecznego potrącenia na podstawach ustawowych konieczne jest, by wymagalne było roszczenie GW, nie zaś roszczenie PDW.

Końcowo warto zaznaczyć, że kontrahenci mogą umownie uregulować, że wymagalność wierzytelności nie jest w ogóle warunkiem dokonania potrącenia. Strony są bowiem uprawnione, by samodzielnie modyfikować podstawowe zasady mechanizmu kompensaty. Rezygnacja z warunku wymagalności musi być jednak wyraźnie wyrażona przez obydwie strony.

Wymogi potrącenia – podstawa faktyczna i prawna roszczenia

Obok kwestii wymagalności, dla skutecznego dokonania potrącenia pierwszorzędne znaczenie ma faktyczna i prawna podstawa roszczeń GW.

Na gruncie ustawowego potrącenia, nie jest wymagane, by roszczenia GW oraz PDW przysługiwały z tej samej umowy. W konsekwencji, GW może przykładowo przedstawić do potrącenia karę umowną oraz potrącić ją z należnością za wynagrodzenie z tytułu wykonania przez PDW innej inwestycji.

Przed dokonaniem kompensaty GW winien dokładnie przeanalizować podstawę przysługujących mu roszczeń oraz zebrać dokumentację wymaganą do ich udowodnienia (np. zdjęcia wadliwie wykonanych prac, koszty wykonawstwa zastępczego).

Na podstawie ww. analizy, w oświadczeniu o dokonaniu potrącenia należy wskazać przysługujące roszczenie oraz podać jego wysokość. Ważne, by należne na rzecz GW roszczenie zostało możliwie dokładnie opisane, co pozwoli uniknąć późniejszego podważania prawidłowości kompensaty.

Niemniej potrącenie może odnosić się do spornych wierzytelności. Innymi słowy, dla skuteczności kompensaty nie jest istotne stanowisko PDW, który podważa zasadność np. naliczonych kar umownych. Kompensata jest bowiem uruchamiana jednostronnie. Opisana cecha wpływa na wagę omawianego instrumentu w kontraktach budowlanych.

Potrącenie – ryzyka i wyzwania

Z mechanizmem kompensaty wiążą się jednak również pewne komplikacje.

O ile wierzytelności objęte potrąceniem mogą być przedmiotem sporu, GW musi liczyć się z takim biegiem wypadków, w którym jego roszczenia zostaną podważone przez PDW. Podwykonawca jest bowiem uprawniony do kwestionowania przed sądem zasadności roszczeń i dokonanego na ich podstawie potrącenia. W niekorzystnym wariancie kompensata może zostać sądownie uznana za nieważną.

W takiej sytuacji GW – obok zapłaty należnego na rzecz PDW, bezskutecznie czy nieważnie potrąconego wcześniej wynagrodzenia – będzie zobowiązany do zapłaty odsetek za opóźnienie.

Najprostszą metodą minimalizowania ww. ryzyka jest uprzednie przeprowadzenie rzetelnej analizy podstaw faktycznych i prawnych roszczeń, które mają być objęte potrąceniem oraz właściwe ich udokumentowanie.

GW powinien mieć również na uwadze, że dokonanie potrącenia w ramach postępowania sądowego jest obwarowane pewnymi ograniczeniami (art. 203[1] k.p.c.). Ujmując to w uproszczeniu – łatwiej jest podważać skuteczność kompensaty wierzytelności, która została dokonana w toku sporu sądowego. By chronić się przed opisanym ryzykiem, warto przedstawić wierzytelność do potrącenia jeszcze przed przeniesieniem sporu z PDW na salę sądową.

Nie można wreszcie pominąć, że kompensata jest w pewnym ujęciu bronią obosieczną. Decydując się na dokonanie rozliczeń w formie potrącenia, GW akceptuje zarazem wierzytelność podnoszoną przez PDW. Potrącenie ma bowiem skutek uznania długu.

Podsumowanie

Mechanizm potrącenia – obok przelewu wierzytelności (zobacz – Hoogells Oleksiewicz sp. k. na LinkedIn: #uzp #prawo #pzp #zamówieniapubliczne #inwestor #hoogells) – stanowi praktyczny instrument do dokonywania rozliczeń między podmiotami zaangażowanymi w proces budowlany. Usprawnia on obrót kapitałem oraz stanowi zabezpieczenie interesów kontrahentów. Decydując się na dokonanie potrącenia, Generalny Wykonawca winien być świadomy ryzyk związanych z omawianym mechanizmem rozliczeń. Pozwoli to Wykonawcy odpowiednio zabezpieczyć się przed złożonymi sporami z Podwykonawcą.