W dniu 1 września 2022 r. w życie weszła ustawa z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Dz.U. 2022 poz. 1726). Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy jej celem jest zmiana granic ustawowego zagrożenia za wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku oraz dążenie do ochrony środowiska naturalnego przed szkodliwymi działaniami. Nowelizacja wprowadza zmiany w ustawach regulujących odpowiedzialność karną za wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Zmiany dotyczą wprowadzenia surowszych kar, jakimi zagrożone są poszczególne czyny zabronione, ale również nowych zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, które mogą mieć bezpośrednie przełożenie na udział wykonawców w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego.
Jakie zmiany wobec odpowiedzialności podmiotów zbiorowych?
Jedną z ustaw, która uległa zmianie na skutek wejścia w życie powyższej nowelizacji jest ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Podmiotem zbiorowym jest zwłaszcza osoba prawna posiadająca zdolność prawną, czyli m.in. spółka prawa handlowego. Zgodnie z ustawą, co do zasady, podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym osobę działającą w imieniu danego podmiotu zbiorowego (ewentualnie warunkowo umarzającym postępowanie albo innym wskazanym w ustawie orzeczeniem), jeśli zachowanie tej osoby przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową. Po wejściu w życie nowych regulacji obowiązujących od 1 września 2022 r. zasada ta uległa zmianie w przypadku popełnienia czynu zabronionego przeciwko środowisku wymienionego w tej ustawie. Popełnienie tej kategorii czynu zabronionego przez osobę działającą w imieniu danego podmiotu zbiorowego, jeśli zachowanie tej osoby przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, umożliwia aktualnie pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności niezależnie od uprzedniego wydania wyroku orzekającego o odpowiedzialności tej osoby. W związku z tym do ewentualnego skazania podmiotu zbiorowego za tego rodzaju przestępstwo na nowych zasadach nie będzie już konieczne wcześniejsze przypisanie odpowiedzialności osobie fizycznej. Do tej pory organy ścigania nieczęsto miały możliwość postawienia podmiotów zbiorowych w stan oskarżenia. Wprowadzona regulacja stanowi zatem „nowość” w polskim prawie mającą na celu urzeczywistnienie funkcjonowania regulacji dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Tak jak wskazano powyżej, nowe przepisy są kluczowe dla podmiotów funkcjonujących w branżach, które znajdują się w gronie potencjalnych sprawców przestępstw przeciwko środowisku wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Warto wskazać, że na tej liście przestępstw znajdują się m.in. wszystkie przestępstwa przeciwko środowisku przewidziane w kodeksie karnym oraz niektóre przestępstwa określone ustawą z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach i ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Jakie grożą sankcje karne?
Nowe przepisy wprowadzają do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych regulacje stanowiące, iż w przypadku popełnienia przestępstw przeciwko środowisku sąd orzeka wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości od 10 000 do 5 000 000 złotych. Należy zaznaczyć, że w przypadku popełnienia przez podmiot zbiorowy przestępstwa innej kategorii określonej w ustawie niż przestępstwa przeciwko środowisku, sąd orzeka karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony. Tym samym Ustawodawca ustanowił odrębną wysokość kary pieniężnej w sytuacji popełnienia przestępstwa przeciwko środowisku przez podmiot zbiorowy – wyższy jest próg minimalny kary, jak również brak jest analogicznego ograniczenia wartości kary pieniężnej jak w przypadku kary pieniężnej orzekanej w ramach innej kategorii przestępstw.
Jaki wpływ mają nowe regulacje na rynek zamówień publicznych?
Nowe regulacje mają istotne znaczenie na gruncie ubiegania się wykonawców o zamówienie publiczne. Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych przewiduje szereg instrumentów odnoszących się bezpośrednio do wykonawców ubiegających się o zamówienie publiczne tj. środek zapobiegawczy w postaci zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania dotyczącego danego przestępstwa oraz środek karny w postaci możliwości orzeczenia czasowego (od 1 roku do lat 5) zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne. Jedną z obligatoryjnych przyczyn decydujących o wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w ustawie z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych jest prawomocne orzeczenie o zakazie ubiegania się o zamówienie publiczne (czy to w postaci środka zapobiegawczego, czy środka karnego). W związku z tym nowe regulacje umożliwiające łatwiejsze pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w przypadku przestępstw przeciwko środowisku mają bezpośrednie znaczenie dla ich funkcjonowania na rynku zamówień publicznych.
Podsumowanie
W związku z wejściem w życie nowych przepisów można przewidywać, że organy ścigania będą częściej wszczynać postępowanie wobec spółek za przestępstwa przeciwko środowisku. Częściej zatem będą mogły zostać orzeczone sankcje przewidziane ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, w tym sankcje bezpośrednio wpływające na możliwość ubiegania się o zamówienia publiczne. Spółki, które posiadają ryzyko odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko środowisku powinny być zatem wyjątkowo czujne, by nie doszło do sytuacji, w której można będzie przypisać im wypełnienie znamion tych przestępstw. Niewątpliwie, w tym celu przedsiębiorcy branżowi powinni posiadać sprawne mechanizmy ograniczania ryzyka odpowiedzialności w kategorii środowiskowej.