Obowiązek zamawiającego wykazania podstaw wykluczenia z postępowania

Zgodnie z obowiązującą linią orzeczniczą zamawiający stosując w toku postępowania o udzielenie zamówienia sankcję wykluczenia wykonawcy z postępowania przetargowego na podstawie art. 109 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych (Pzp) zobowiązany jest do wykazania, że ziściły się wszystkie przesłanki warunkujące takie wykluczenie. Powyższa reguła stanowi odzwierciedlenie wynikającej z art. 6 kodeksu cywilnego zasady onus probandi.

Spełnienie wyszczególnionych w przepisie przesłanek, w przypadku, w którym zamawiający przewidział w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia daną przesłankę wykluczenia, zobowiązuje zamawiającego do zastosowania wobec wykonawcy sankcji wykluczenia. Niemniej, z uwagi na spoczywający na zamawiającym ciężar dowodu, przy wykluczeniu wykonawcy zamawiający nie może opierać się jedynie na swoich przypuszczeniach czy niepotwierdzonych informacjach. Zgodnie z przyjętą doktryną wszelkie decyzje zamawiającego z zakresu zastosowania sankcji wykluczenia muszą bowiem mieć swoje poparcie w dowodach, a zamawiający powinien precyzyjnie uzasadnić podjęte przez siebie kroki.

Poniżej prezentujemy Państwu przegląd orzecznictwa dotyczącego ciążącego na Zamawiającym obowiązku wykazania ziszczenia się przesłanki warunkującej wykluczenie. 

• Wyrok KIO z 23.02.2023 r., sygn. KIO 287/23,

„Natomiast wbrew twierdzeniom odwołującego ciężar dowodu zawinionego i poważnego naruszenia obowiązków zawodowych leży po stronie zamawiającego, a nie wykonawcy. I tutaj doktryna jest spójna.”

• Wyrok KIO z 31.03.2023 r., sygn. KIO 719/23

„Zamawiający musi wykazać, że do wypowiedzenia umowy doszło z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego przez wykonawcę. Oznacza to, że Zamawiający musi wykazać, czego konkretnie wykonawca nie zrobił lub jakiego obowiązku wynikającego z wcześniejszej umowy nie wykonał.”

• Wyrok KIO z 20.04.2023 r., sygn. KIO 974/23

„Izba stwierdziła na wstępie, że ciężar wykazania spornych okoliczności faktycznych spoczywał na zamawiającym, jako na tej stronie, która z faktu tego wyprowadzała skutek prawny, w postaci konieczności odrzucenia oferty odwołującego, jako podlegającego wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego Zgodnie bowiem z art. 6 k.c. w zw. z art. 8 ust. 1 Pzp, Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przypomnienia wymagało również, że w świetle przepisu art. 534 ust. 1 Pzp, Strony i uczestnicy postępowania odwoławczego są obowiązani wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.”

• Wyrok KIO z 24.07.2023 r., sygn. 2010/23

„Podstawa wykluczenia nie może być domniemywana, tym bardziej, iż rodzi istotne skutki dla wykonawcy przez wskazanie okresu, który może wynieść odpowiednio rok lub dwa lata. Zamawiający nie dokonał szerszej analizy znaczenia informacji dla oceny spełnienia warunku udziału w postępowaniu, co w przypadku gdyby zamierzał wykluczyć wykonawcę również na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 8 Ustawy wymagałoby odniesienia do faktu, iż informacje uznane za nieprawdziwe były dodatkowymi, w tym znaczeniu, iż wykonawca wykazał się również innym doświadczeniem, co nie było kwestionowane na etapie postępowania przetargowego. Zamawiający jedynie zasygnalizował, iż oświadczenia również złożone w wykazie osób na potwierdzenie spełnienia warunku udziału w postępowaniu miały znaczenie dla decyzji podjętych w postępowaniu, nie przesądzając tej kwestii w sposób jednoznaczny przez wskazanie na czym ten wpływ miał polegać, w szczególności w jaki sposób miał znaczenia dla oceny spełnienia warunku udziału w postępowaniu.”

• Wyrok KIO z 21.11.2023 r., sygn. KIO 3293/23

„Wykluczając wykonawcę zamawiający nie może zatem opierać się wyłącznie na fakcie, że doszło do rozwiązania wcześniejszej umowy zawartej z wykonawcą. Zamawiający musi także wykazać, że do rozwiązania umowy (lub zasądzenia odszkodowania) doszło z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez wykonawcę. Oznacza to, że zamawiający musi wykazać, czego konkretnie wykonawca nie zrobił lub jakiego obowiązku wynikającego z wcześniejszej umowy nie wykonał.”

Podsumowując powyższe należy wskazać, iż decyzja zamawiającego o wykluczeniu powinna zapadać dopiero po zgromadzeniu pełnego materiału potwierdzającego istnienie podstawy do wykluczenia danego wykonawcy. W innym przypadku, nawet przy założeniu, że podstawa do wykluczenia wykonawcy rzeczywiście istniała, jeśli zamawiający dokona wykluczenia nie dysponując dowodami potwierdzającymi jego działanie, wykluczony wykonawca może skutecznie domagać się wyjaśnienia tych okoliczności w drodze postępowania odwoławczego.

Takie działania pomagają wyeliminować postępowania, w których zamawiający opierają swoje decyzje o wykluczeniu w drodze domniemania podstaw wykluczenia wykonawcy z postępowania.