Od Skarbu Państwa Wykonawca nie dostanie już gwarancji zapłaty za roboty budowlane.
- Od 16 października 2023 r. Wykonawca nie może żądać od Skarbu Państwa gwarancji zapłaty za roboty budowlane.
- Dotyczy to również umów zawartych przed tą datą.
- Nadal jednak można żądać gwarancji zapłaty od inwestorów, którymi są samorządy, spółki Skarbu Państwa i podmioty powiązane ze Skarbem Państwa.
- GDDKiA gwarancji zapłaty już nie udzieli, ale PKP PLK S.A. i regionalne zarządy dróg publicznych – tak.
Ustawodawca zdecydował o poważnym zawężeniu zakresu podmiotowego stosowania gwarancji zapłaty. Zgodnie z niedawnymi zmianami wprowadzonymi w kodeksie cywilnym, w toku inwestycji realizowanych przez Inwestora-Skarb Państwa (SP) od 16 października 2023 r. Wykonawca nie może już żądać udzielenia gwarancji zapłaty. Wynika to wprost ze zmiany art. 6491 KC – w dodanym do niego paragrafie wprost wyłączono taką możliwość.
W uzasadnieniu projektu zmian kodeksowych argumentowano, że w odniesieniu do tego podmiotu nie występują zagrożenia uzasadniające uzyskanie przez Wykonawcę gwarancji zapłaty. W przypadku bowiem SP nie istnieje ryzyko niewypłacalności, gdyż jest [on] inwestorem wiarygodnym i dającym gwarancję wypłacalności.
Wyłączenie możliwości żądania gwarancji zapłaty od SP dotyczy również kontraktów zawartych przed 16 października 2023 roku, w tym kontraktów będących w trakcie realizacji. Ale żądania zgłoszone przed tą datą będą podlegały wcześniejszym przepisom. Zatem jeśli Wykonawca zażądał od SP udzielenia gwarancji 15 października 2023 roku (lub wcześniej), będzie on mógł uzyskać gwarancję na starych zasadach.
Warto podkreślić, że wprowadzone ograniczenie odnosi się wyłącznie do Inwestora – Skarbu Państwa. Oznacza to, że Wykonawcy nadal będą mogli żądać gwarancji zapłaty od:
- jednostek samorządu terytorialnego;
- spółek Skarbu Państwa;
- podmiotów powiązanych kapitałowo ze Skarbem Państwa.
Tytułem przykładu, Wykonawca realizujący kontrakt na wykonanie infrastruktury drogowej będzie mógł żądać gwarancji zapłaty od Wojewódzkiego Zarządu Dróg, ale już nie do GDDKiA. Z kolei zamówienia zlecane przez spółki takie jak PKP PLK S.A. czy PKP S.A. czy Orlen nadal będą objęte gwarancją zapłaty.
Z założenia, instytucja gwarancji zapłaty miała być wykorzystywana w sytuacjach krytycznych, np. utraty zaufania co do wypłacalności Inwestora. Pamiętać jednak należy, że Skarb Państwa co do zasady jest wypłacalny. Z tego też względu żądanie gwarancji zapłaty w praktyce wystosowywane jest nie po to, aby wobec racjonalnych obaw co do wypłacalności Inwestora uzyskać realne zabezpieczenie zapłaty, ale jako element taktyki negocjacyjnej. Zwłaszcza w kontekście wykreowania podstaw do odstąpienia przez Wykonawcę od kontraktu lub aby stworzyć możliwość złożenia wniosku o wypłatę z gwarancji, nawet w przypadku braku realnych podstaw ku temu. Jednakże przeciwdziałanie nadużyciom nie może prowadzić do „wylania dziecka z kąpielą”.
Ustawodawca pomija bowiem, że celem gwarancji zapłaty jest ochrona udzielana wykonawcy w dwojaki sposób: chodzi nie tylko o zapłatę, ale i o terminowość tej zapłaty. Nawet w przypadku Inwestora z założenia zawsze wypłacalnego, jakim jest SP, dzięki uzyskaniu gwarancji zapłaty Wykonawca ma pewność, że po skończeniu czasochłonnych robót nie pozostanie on bez wynagrodzenia. Wykonawcy bowiem nierzadko borykają się z sytuacjami, w których SP odmawia dokonania zapłaty wynagrodzenia motywując swoje stanowisko – nie zawsze zasadnie – np. wystąpieniem wad oddawanego obiektu, potrąceniem naliczonych kar umownych czy brakiem zawarcia aneksu na wykonane już roboty dodatkowe. Sprawy te są kierowane do rozstrzygnięcia przed sądy powszechne, co wstrzymuje zapłatę wynagrodzenia na okres wieloletnich procesów sądowych. Powoduje to powstanie sytuacji zatorów płatniczych, które przekładają się nie tylko na Wykonawcę, ale również na jego pracowników, podwykonawców i dostawców. Żądanie gwarancji zapłaty w tego typu sytuacjach motywowało dotychczas Skarb Państwa do bardziej konstruktywnego podejścia. Z tego względu nowelizacja może być niekorzystna dla Wykonawców w perspektywie konkretnego realizowanego już kontraktu.
W konsekwencji omawianą zmianę uznać należy za kolejny przykład zaskakiwania przedsiębiorców zmianami legislacyjnymi. Wobec powyższego trzeba stwierdzić, że odebranie Wykonawcom możliwości ubiegania się o gwarancję zapłaty od SP skutkować będzie pogorszeniem sytuacji na rynku inwestycji budowlanych.
Można w tym miejscu jedynie postulować, by wprowadzić rozwiązania, które motywowałyby Wykonawców, aby w sposób bardziej powściągliwy korzystali z możliwości żądania gwarancji zapłaty od SP. Najprostszym mechanizmem byłoby doprecyzowanie w kodeksie cywilnym warunków wypłaty sumy gwarancyjnej. Np. poprzez uzależnienie wypłaty sumy gwarancyjnej od spełnienia wymogu przedstawienia przez Wykonawcę niezależnej ekspertyzy i wyceny zrealizowanych prac. Innym rozwiązaniem mógłby być powrót do niegdyś obowiązującej regulacji, umożliwiającej Inwestorowi domaganie się zwrotu przez Wykonawcę kosztów udzielonej gwarancji w części, w jakiej Inwestor dokonał terminowej zapłaty. Szczegółowe rozwiązania wymagałyby stosownych analiz i właściwej oceny skutków regulacji na etapie prac legislacyjnych.
Innymi słowy, konieczne jest wprowadzenie instrumentów, które z jednej strony umożliwiałyby domaganie się gwarancji zapłaty od SP, a z drugiej nie pozwalałyby na nadużywanie tego instrumentu. Niezbędny jest kompromis uwzględniający interes obydwu stron umowy o roboty budowalne.
Końcowo warto podkreślić, że gwarancji zapłaty mogą żądać wyłącznie Wykonawcy realizujący umowę o roboty budowlane (art. 647 k.c.). Stąd nie jest możliwe ubieganie się o gwarancję zapłaty przy wykonywaniu umów zbliżonych do umowy o roboty budowalne (np. umowy o dzieło, umowa sprzedaży). Tytułem przykładu gwarancja zasadniczo nie obejmie wynagrodzenia za wykonanie prac ziemnych, robót tynkarsko-malarskich czy montaż systemów klimatyzacji. Nie można takiej gwarancji domagać się również za prace projektowe, nawet jeśli są one realizowane w ramach kontraktu „zaprojektuj i wybuduj”. W takim przypadku gwarancja zapłaty odnosić się może tylko do zapłaty za roboty budowlane.