Ustawą z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: „Ustawa”), ustawodawca zawiesił wykonywanie niektórych obowiązków w zakresie badań okresowych pracowników w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (w tym epidemii spowodowanej koronawirusem SARS-Cov-2), od dnia ogłoszenia danego stanu.
Zawieszone zostaje wówczas wykonywanie następujących obowiązków:
a) podleganie przez pracownika okresowym badaniom lekarskim (art. 229 § 2 k.p.);
b) przeprowadzanie okresowych badań lekarskich na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (229 § 4a k.p.);
c) zapewnianie przez pracodawcę zatrudniającego pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających okresowych badań lekarskich (i) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz (ii) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami (art. 229 § 5 k.p.);
d) podleganie przez kierowców wykonujących przewóz drogowy badaniom lekarskim przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy (art. 39j ustawy o transporcie drogowym);
e) podleganie przez kierowców wykonujących przewóz drogowy badaniom psychologicznym przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy (art. 39k ustawy o transporcie drogowym);
f) przechodzenie przez maszynistę okresowych badań lekarskich i psychologicznych w celu zachowania ważności świadectwa maszynisty (art. 22b ust. 7 ustawy o transporcie kolejowym).
Wykonanie powyższych obowiązków nie zostało odwołane, a jedynie zawieszone w czasie. Pracodawca oraz pracownik są zobowiązani wykonać je w okresie nie dłuższym niż 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego (w przypadku, gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii) lub od dnia odwołania stanu epidemii.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w trakcie trwania stosunku pracy, pracownicy podlegają trzem podstawowym rodzajom badań:
a) badanie wstępne – wykonywane przed rozpoczęciem świadczenia pracy, na podstawie którego weryfikuje się czy pracownik zdolny jest do wykonywania przyszłej pracy;
b) badanie okresowe – cykliczne badanie profilaktyczne, na podstawie którego okresowo weryfikuje się stan zdrowia pracownika w celu stwierdzenia dalszej możliwości wykonywania przez niego określonego rodzaju pracy;
c) badanie kontrolne – które nie ma charakteru powszechności, a obowiązek jego wykonania dotyczy tych pracowników, których niezdolność do pracy (tzn. nieobecność w pracy z powodu choroby) trwała dłużej niż 30 dni. Na jego podstawie stwierdza się zdolność pracownika do wykonywania pracy po rekonwalescencji.
Ustawodawca nie przewidział jednak możliwości zawieszenia wykonania obowiązków przeprowadzenia badań wstępnych oraz kontrolnych w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (w tym epidemii spowodowanej koronawirusem SARS-Cov-2), a jedynie dotyczy to badań okresowych.
Co prawda, ustawodawca wprowadził instytucję przedłużenia ważności m.in. badań wstępnych i kontrolnych, wskazując, że orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 roku, zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Jednak automatyczne przedłużenie ważności badań ma miejsce zatem wyłącznie w sytuacji, gdy ważność badań upływa po dniu 7 marca 2020 roku.
W sytuacji, gdy pracownik był nieobecny w pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby, a jego powrót do pracy ma mieć miejsce w chwili trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ma on obowiązek wykonać badania kontrolne, ponieważ bez nich pracodawca nie może dopuścić go do świadczenia pracy. Ustawodawca nie przewidział w tym względzie zawieszenia wykonania obowiązku uzyskania badań kontrolnych. Podobnie wygląda sytuacja osoby, która chce podjąć się zatrudnienia i nie posiada badań wstępnych.
Nie można pominąć faktu, że ustawodawca dopuścił możliwość uzyskania tymczasowego orzeczenia lekarskiego w trakcie trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Zapisy Ustawy wprowadzające taką możliwość są jednak bardzo nieprecyzyjne. Ustawodawca określił, że w przypadku braku dostępności do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz (oświadczenie takie jest ważne do 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii). Ustawodawca nie wyjaśnia co oznacza „brak dostępności” do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania. Czy to oznacza sytuację, w której występuje całkowity brak lekarzy medycyny pracy w okolicy, tzn. w dzielnicy, mieście, gminie, a może w kraju? Czy „brak dostępności” to brak możliwości dojazdu do lekarza z uwagi na ograniczenia komunikacyjne lub zakazy przemieszczania się? Czy „brakiem dostępności” będzie zbyt długa kolejka oczekujących na wizytę? A może wszystkie powyższe przypadki będą wpisywały się w tę definicję. Tylko czy pracownik ma obowiązek taką przyczynę wykazać, uprawdopodobnić, czy wręcz udowodnić? Ustawodawca wyraźnie wskazuje, że z takiej możliwości można skorzystać wyłącznie „w przypadku braku dostępności” do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania.
Niewątpliwie zaletą możliwości uzyskania tymczasowego orzeczenia lekarskiego jest to, że lekarz może wydać takie orzeczenie w trybie za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. W przypadku stanu epidemicznego lub epidemii takie rozwiązanie wydaje się przemyślane. Pozostałe kwestie są jednak nieprecyzyjne i mogą powodować późniejsze rozbieżności interpretacyjne.
Podsumowując, w obecnym kształcie Ustawy występuje niekonsekwencja ustawodawcy, który zawiesił wykonywanie niektórych obowiązków w zakresie badań okresowych pracowników w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, natomiast nie wprowadził zawieszenia obowiązku wykonywania badań wstępnych, ani badań kontrolnych. Co oznacza, że w przypadku braku możliwości uzyskania orzeczenia lekarskiego w sposób standardowy lub w trybie za pośrednictwem systemów teleinformatycznych, pracodawca nie może dopuścić nowego pracownika lub pracownika wracającego do pracy po dłuższej chorobie do wykonywania obowiązków pracowniczych. W czasach epidemii koronawirusa SARS-Cov-2, skutkującego coraz bardziej zauważalnymi symptomami kryzysu, oczekiwanym rozwiązaniem de lege lata w zakresie pilnych zmian w prawie powinno być m.in. zawieszenie wykonywania obowiązków w zakresie nie tylko okresowych badań lekarskich, lecz także badań wstępnych oraz kontrolnych.