Częściowe wykonanie zobowiązania, które ma znaczenie dla wierzyciela i zaspokaja jego „godny ochrony interes” może prowadzić do miarkowania kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w wykonaniu zobowiązania przez dłużnika. W przeciwnym wypadku uznać należy, iż brak jest podstaw do miarkowania zastrzeżonych w umowach kar z tytułu zwłoki w wykonaniu zobowiązania.

Sąd Apelacyjny w orzeczeniu z sierpnia 2022 r. pochylił się nad podstawą miarkowania kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w wykonaniu zobowiązania wskazując, iż takie miarkowanie może nastąpić, ale jedynie w sytuacji, w której częściowe wykonanie zobowiązania (przed popadnięciem w zwłokę) ma znaczenie dla wierzyciela i zaspakaja jego „godny ochrony interes”.

Przedmiotowe orzeczenie zapadło na gruncie sporu dotyczącego niedotrzymania przez wykonawcę terminu na usuwanie wad i usterek w ramach udzielonej przez wykonawcę gwarancji z tytułu realizacji zamówienia, którego przedmiotem było dostosowanie budynku uniwersyteckiego do aktualnych przepisów ochrony przeciwpożarowej. Umowa zawarta między stronami dawała inwestorowi możliwość naliczenia kary umownej za samo przekroczenie terminu usunięcia wad oraz usterek (który wynosił 14 dni) i przewidziana została za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia. Z uwagi na nieusunięcie przez wykonawcę wad, w terminie wskazanym w łączącej strony umowie – inwestor naliczył wykonawcy karę umowną i w tym zakresie wystąpił o jej zasądzenie.

Sąd I Instancji w pierwszej kolejności wskazał, iż umowa przewidywała naliczenie kary umownej za opóźnienie, a tym samym pozwany, aby uwolnić się od odpowiedzialności musiałby wykazać, iż do nieusunięcia wad przyczynił się sam inwestor, co nie miało miejsca w okolicznościach przedmiotowej sprawy. Zastrzeżenie kary umownej za opóźnienie nie jest sprzeczne z naturą stosunku prawnego łączącego strony.

Następnie pozwany powoływał się na fakt, iż część z nieusuniętych usterek dotyczyła spraw estetycznych co w jego ocenie nie ma znaczenia z punktu widzenia zawartej umowy. W tym miejscu Sąd I Instancji wskazał, iż umowa nie rozróżniała usterek na te związane z estetyką i pozostałe, dlatego wszystkie wady należy traktować jednakowo, a na ich usuniecie przewidziano jeden termin.

Sąd I Instancji zwrócił również uwagę na art. 482 § 2 KC, który dopuszcza zmniejszenie kary umownej, jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Sąd zwrócił w tym miejscu uwagę, iż w sytuacji, gdy u podstaw odpowiedzialności dłużnika leży wina, to jej stopień powinien stanowić kryterium przy stosowaniu art. 484 § 2 KC. Powyższe oznacza, że ww. przepis można zastosować, jeśli dłużnik tylko częściowo ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

W związku z powyższym Sąd I Instancji przychylił się do stanowiska powoda uznając żądanie w pełni za zasadne. Sąd podkreślił, iż umowa łącząca strony dotyczyła dostosowania budynku do obowiązujących przepisów przeciwpożarowych, a co za tym idzie, aby system mógł prawidłowo działać konieczne było usunięcie wszystkich wad i usterek.

Sąd II Instancji przychylił się do stanowiska Sądu I Instancji wskazując jednocześnie, iż: „podstawą do miarkowania kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w wykonaniu zobowiązania i liczonej wg określonej stawki za każdy dzień zwłoki, może być także okoliczność, że zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, z tym że dotyczy to sytuacji, w której częściowe wykonanie zobowiązania przed popadnięciem w zwłokę ma znaczenie dla wierzyciela i zaspokaja jego godny ochrony interes”.

Podsumowując:

• umowa przewidywała naliczenie kary umownej za opóźnienie, a tym samym pozwany, aby uwolnić się od odpowiedzialności musiałby wykazać, iż do nieusunięcia wad przyczynił się sam inwestor, co nie miało miejsca w okolicznościach przedmiotowej sprawy;
• zastrzeżenie kary umownej za opóźnienie nie jest sprzeczne z naturą stosunku prawnego łączącego strony;
• pozwany powoływał się na fakt, iż część z nieusuniętych usterek dotyczyła spraw estetycznych co w jego ocenie nie ma znaczenia z punktu widzenia zawartej umowy. W tym miejscu Sąd I Instancji wskazał, iż umowa nie rozróżniała usterek na te związane z estetyką i pozostałe, dlatego wszystkie wady należy traktować jednakowo, a na ich usuniecie przewidziano jeden termin;
• 482 § 2 KC dopuszcza możliwość miarkowania kary umownej, jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Sąd zwrócił w tym miejscu uwagę, iż w sytuacji, gdy u podstaw odpowiedzialności dłużnika leży wina, to jej stopień stanowić powinien kryterium przy stosowaniu art. 484 § 2 KC. Powyższe oznacza, że miarkowanie kary można zastosować, jeśli dłużnik tylko częściowo ponosi odpowiedzialność na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.